Türkçe > Tarih

Bir Öykü ve 1341 Tarihli İki İsyan: Edirne Branos ile Selanik Zealot İsyanı

(1/2) > >>

recep memis:

       2003 -2005 yılları arasında pomaklarla ilgili sohbetlerimizi yahoo portalındaki mail grubu üzerinden yürütüyorduk... O sırada annemden dinleyip aktardığım  pomak adlandırması ile bağlantılı ilginç bir öyküyü anımsayan var mıdır bilmem...  okuduğum yeni bir kitapta karşıma çıkan bulgular bu öykücüğü çok daha ilginç hale getirdi.  öyküyü bu veriler ışığında yeniden değerlendirmek istedim bu nedenle...

        işte o öykü:

        pomakların kentte bulunduğu bir sırada limana yanaşan bir gemiden inenler, yerlilerle  kavgaya tutuşur. 

pomakların reisi  kavgayı bir süre izledikten sonra kararını verir ve yanındakilere dönerek:

 "gelenlere yardım edelim bre!.. bunlar yerlilerden daha kötü olamaz!.."

der...

 yerli nüfus  bu olayda yabancılara yardım edenlere,  "(düşmana) yardım edenler " anlamında "pomak" demeye başlamış ve sıfat zamanla o grubun adı olmuştur.

recep memis:
     orijinali 2007 yılında ingiltere'de; "byzantium, the surprising life of a medieval empire" adıyla basılan, bizans tarihi profesörü Judith Herrin'e ait "bizans: bir ortaçağ imparatorluğunun şaşırtıcı yaşamı" adlı kitabın türkçe'de ilk iki baskısı 2010 yılında iletişim yayınları'nca yapılmıştır.

     yazar bu kitabında; ardışık olaylar dizgesi biçimindeki alışılmış tarih anlatım tarzından farklı olarak, sosyal olgular ve   kültürel verileri özgün  süreçleri ekseninde kurgulanmış bağımsız konular halinde anlatmayı tercih etmiş. türkçe basımın 371-398. sayfalarında yer alan 26. bölüm "başkaldıranlar ve koruyucular" adını taşıyor.   

dönem; osmanlı'da ankara savaşındaki yenilgi sonrası oluşan fetret devrini andırıyor. 1204 yılındaki 4. haçlı seferi ile işgal edilen istanbul'da kurulmuş latin imparatorluğu 1261 tarihinde yıkılabilmiştir ancak. bu arada değişik sülaleler; epir ve selanik'te (mihail komnenos dukas), iznik'te (theodoros lazkaris) ve trabzon'da (david ve alexios komnenos kardeşler) farklı sürgün devletçikleri kurmuştur. iznik imparatorlu 1261 de istanbul'u  geri almış ancak diğer devletçiklere son verememiştir. bu bölünmüşlük hali;  artarak büyüyen türk tehdidi bir yana, gerek devletçikler arası rekabet ve gerekse her devletçiğin kendi içindeki iktidar çekişmelerinin koşulladığı  zafiyet ortamında ilginç isyanlara da zemin hazırlamıştır.

1341 de III. andronikos öldüğünde büyük oğlu 9 yaşındadır. dul imparatoriçe (savoylu) anna  oğlunun mirasına naip sıfatıyla sahip çıkabilmek için ölü imparatorun en yakın danışmanı ioannes kantakuzenos'tan destek alır. ancak patrik ioannes kalekas ta naiplik iddiasında bulununca ioannes kantakuzenos  imparatorluğu savunmak için başkenti (orduyla) terkeder. bu arada kalekas, imparatoriçeyi kandırarak, kantakuzenos'un kendisine komplo hazırlığı içinde olduğuna ikna etti.  neticede imparatoriçe; kantakuzenos ailesinin mallarına saldırılmasını sağlayarak orduyu terhis ettiğini açıkladı. merkezde kalekas güçlenmişti. buna karşılık   kantakuzenos ekim 1341 tarihinde dimoteka'da imparatorluğunu ilan ederken, istanbuldaki patrik kendisini aforoz etti  ve V. ioannes palaiologos'u imparator ilan etti.

böylelikle bir  iç savaş başlamış oldu...

recep memis:
İŞÇİ BRANOS İSYANI (1341 EDİRNE)

"(bu içsavaş ortamında) beklenmedik bir gelişme oldu.  halkı zenginlerin mülklerine saldırmak için  teşvik eden  "işçi branos" önderliğinde soylulara karşı bir şiddet dalgası hadrianapolis'i (edirne) sardı. " (a.g.e. sayfa 375)

bu konudaki verileri aktaran bizanslı kaynakların kıt ve  tamamı yanlı bir tutum izlemektedir. bu nedenle isyan ve  sosyal karakterine dair başka somut bir veri aktarma olanağı bulunamamıştır. ancak bu kadarı bile niteliği hakkında kesin bir fikir edinmeye yeterli olmuştur.

recep memis:
ZEALOT'LAR İSYANI  (1341 SELANİK)


"bu arada thessalonike (selanik) te ... kendilerini "zealot'lar" diye niteleyenler valiyi kovdular ve şehri yönetmek üzere "oniki arkhon"dan oluşan  bir konsey kurdular. (zealot: hevesli, davası için gayretli -kararlı, militan-) siyasi iktidarı ele geçirmede , iyi örgütlenmiş ve şehir içinde bir şehir olan limanda çok etkili denizciler loncasına dayandılar.  bunların ayaklanmaları orta halli olanların da (...) desteğini kazanmış görünüyor. izleyen yedi yıl boyunca zealot'lar şehri etkili bir şekilde yönettiler. ...

beklenmedik ölçüde başarılı olan bu başkaldıranlar kimlerdi? liderlerinden bazılarının adları kaydedilmiştir. denizciler loncasının reisi andreas palaiologos, alexisos metochites, .. öldürülene kadar archon olarak görev yapan mihail palaiologos,  ve belki de en radikalleri.. georgi kokalas.   her ne kadar andreas ve mihail imparatorluk ailesinin soyadını taşıyor iseler de o ailenin yönetici çevrelerinden değillerdi. ... ama zenginlerin soygunculuğuna karşı yoksulları temsil ettiklerini iddia ediyorlardı. (a.g.e. s. 376) ... andreas palaiologos önderliğinde bir milis kurdukları ve kantakouzenos yanlısı hizbi yendikleri kesindir.

1343 yılında aydın'ın ... emiri umur, şehrin kuşatmasına destek olmak üzere 6 bin kişilik ek kuvvet gönderdiğinde cüretle direndiler. iki yıl sonra mihail palaiologos'un selanik'te ve daha sonra büyük duks apokaukos'un konstantinopolis'te öldürülmeleri zealot konseyini devirmeğe çalışmak için kantakouzenos hizbini harekete geçirdi. ancak zealot'lar apokaukos'un oğlunu ve tüm kantakouzenos müttefiklerini öldürerek misilleme de bulundular. ... 1347 yılında gregorios palamas selanik metropoliti tayin edilince zealot'lar  onun şehre girmesini engellediler. .. ve iki yıl daha şehrin kontrolünü ellerinde bulundurdular. (a.g.e. s. 385)

... zealot konseyi içsavaşın nasıl sonuçlandırılacağı konusunda bölündü. 1347 yılında istanbul'la girmeyi başaran kantakouzenos'un imparatoriçe anna'yı uzlaşmaya mecbur ederek birleşmeleri karşısında zealot'lar başkentten gelen bütün emirleri halkın gözleri önünde yakarak husumetlerini ortaya koydular. sırp kralı stefan IV. uroş duşan'ı liderleri olarak şehre (selanik) davet ettiler.  ... zealotların bir kısmı bu davete karşı çıktı.  bölünme hareketin yenilgisini hazırlamış oldu... VI. ioannes ... türk deniz birlikleri (bunlar umur beye bağlı olmalı çünkü o dönemde  başka türk deniz gücü yoktu. rm) nin de yardımıyla 1350 yılında selanik'e girmeyi başardı. (a.g.e. s. 388)

VI. ioannes kantakouzenos daha sonra yazdığı anılarında  "... aristokrasiye karşı olan bu ayaklanmaya tüm şehirler katıldı. ..." diyecektir.(a.g.e. s. 389)

recep memis:


kitapta anlatılan edirne ve selanik merkezli ve eşzamanlı iki isyan ile  bölgesel iktidar arzuları bu isyanlarda boğulmuş kantakouzenos'un anılarında vurguladığı kapsam; yani isyanın bölgedeki bütün şehirlere yayılması gerçeği ayaklanmanın pomak oluşumuna kaçınılmaz etkileri olması gerektiğini düşündürmektedir. bu nedenle, değişik açılardan bu etkilerin neler olabileceğine dair düşüncelerimi paylaşmak istiyorum.

Navigation

[0] Message Index

[#] Next page