Türkçe > Tartışma

Ahriyan tanımı üzerine notlar

(1/2) > >>

bogutevolu:
Karalahana.com sitesinden alıntıdır.

AHRÄ°YAN

Müsadenizle burada bir sözcük'ü daha gündeme getirmek istiyorum. Şalpazarı yöresinde özellikle arada bir sınırla ayrılan komşuları Tonya'lıları(özellikle İskenderlileri) tanımlarken kullanılan ahryan kelimesi. Genellikle hakaretvari ya da küçümseme maksatlı olduğu kullanımından anlaşılıyor. Yöre halkının kökensel geçmişine dair bir vurguyu içerisinde barındıran bu kelime, belki yöre halkının "asl"ına dair belli başlı şeyleri ortaya koyabilir.

Bölgede (derken Tonya'yı kastediyorum) özellikle İskenderli ve çevresinde ki belli başlı köylerde Rumca konuşulduğu bilinen bir gerçek. Bu çerçevede elbette ilk akla gelen bölge halkının aslının Rum olmasına dair bir vurgu. Ancak benim öğrenmek istediğim linguistik etimolojisine(dilsel kökeni) dair bilgiler.

Az çok anladığım kadarıyla 'ahr' kelimesinin son anlamına geldiğini bliyorum. Şalpazarılı birisinden konuyla ilgili bir defasında duyduğum; kasdedilenin 'ahr' son 'yan' gavur ya da bir diğer ifadeyle "rum" olduğuydu.

Benim tüm bunlardan çıkarsamam; belki yine biraz "alakasız" gelebilir ama ahr kelimesinin son oludğuyla ilgili bir sıkıntı olmamakla birlikte yan kelimesinden belki de "yunan"ın kasdedildiğidir. Malum Yunan'lıların isimleri doğu halklarında, özellikle müslüman toplumlarında "yunan" olarak bilinir. Bunun aksine batıda "grek" olarak tanınırlar. Yunan kelimeside bilindiği üzre Yunan'lıların büyük kollarından bir tanesi olan "İon" iyon'dan gelmektedir. Ki Trabzon'u kuranlarında, bölgeye yerleşenlerinde İon/İyon Yunanlıları olduğunu düşünecek olursak Buradan hareketle 'yan'dan kastın ion/iyon olabilme ihtimalinin mümkün olduğunu düşünüyorum.

Ayrıca Yunanlıların ya da bölgedeki kullanımıyla Rumların, yoğun olarak kullandıkları bir isim olan Johannes/İoanni/Yanni isiminin böyle bir kullanımda etkisin olduğunu söyleyebilirmiyiz?. Yanni/Yan aralarında çok ciddi bir benzerlik var. Muhtemelen bölgede zamanında yaşamış ve "ismi yer etmiş" Yanni adlı bir Rum'un insanlarda böyle bir çağrışım yapmış olma ihtimali var.

Bunun yanında bölgede(Tonya'da) yaygın olarak kullanılan Rumca sülale adlarından bir tanesininde adının "Yanoğulları" olduğunu duymuştum. Buna ek olarak Trabzon Rum İmparatorluğu döneminde başa gelmiş ve halk tarafından da çok sevilen, hatta "Kalo" (iyi, has, güzel gibi anlamlar verilebilir) lakabıyla anılan İanni (Kalo Yanni) adlı bir İmparator'un yaşadığını da göz önünde bulundurucak olursak, bölge halkı arasında böyle bir ismin sık bir kullanımının olması çok da şaşırtıcı olmamasa gerek.

Tüm bunları gözönünde bulundurarak "ahryan" kelimesinin dilbilimsel kökenine dair aydınlatıcı bilgiler verecek arkadaşlar varsa, gerçekten çok memnun olurum. Şimdiden teşekkür ederim.
………………………………………….

Ahriyan Eski düalist ZerdüsÅŸt inanışında kötülük tanrısının adı ve iblislerin lideridir (bugünkü anlayışımzıda ÅŸeytan). Ana dili Bulgarca olan Müslüman Bulgarlar (Pomaklar)'ın bir adı da Ahriyan /Ahryanlardır hatta bu isimde yerleÅŸim adları vardır. Söz gelimi Selanik'in bir mahallesinin adı Ahriyandır. Büyük ihtimalle Çepniler Türkmen olmayan komÅŸularını ki sadece Tonyalıları deÄŸil genelde tüm Trabzonluları kastederler kendilerinden olmadıkları için bu isimle adlandırmış olmalıdır. Bunda da garipsenecek bir ÅŸey yok  ve tıpkı Alevilerin sünniler için kullandıkları Yezid ifadesi gibi karşı savunma için geliÅŸtirilmiÅŸ olmalı.  Türkmenlerin komÅŸularından pek dostça muamele gördükleri söylenemez...  BilindiÄŸi ama nedense unutulduÄŸu gibi Osmanlı döneminde Türk, Etrak ve OÄŸuz kelimeleri ağır hakaretlerdi. Kendisi Kürt olan Z. Gökalp bile Türkçülüğün Esasları kitabında Osmanlı döneminde kullanılan "EÅŸek Türk" deyimini eleÅŸtirir. Y. K. KaraosmanoÄŸlu'nun Yaban romanındaki bir diyalog ilgi çekicidir.

……………………………………………….

 Toplumların alt benliÄŸi, toplumsal hafızalarına dair ilginç bir örnek teÅŸkil etmesi açısından anlamlı. Bunun aksine Çepni kullanımı da zaten karşı tarafta "hakaret, incitici söz" olarak kullanılır.

Sözüm ona her iki tarafla akraba olmam itibariyle(babam Tonya/İskenderli'den bir Ahryan, annemse Şalpazarı/Ağasardan bir Çepnidir) ben bundan bolca nasibimi almışımdır Hangi tarafa gitsem karşı taraf olmakla, yani İskenderli'de çapnitsa (aslında çepni kızı anlamına gelir ama incitici olması açısından erkekler içinde kullanılır), Şalpazarı'ndaysa ahryan olurum. Ama yine de benim için çok eğlenceli bir şey. Gerçekten son derece otantik ve çekici. İnsanın her ne kadar sıkıntılıda olsa bir yerlere aidiyetinin olması güzel.

 http://www.karalahana.com/karadeniz-forum/index.php?topic=4224.30

bogutevolu:
 EkÅŸi Sözlük’te AHRÄ°YAN

1.   â€œZalim, katı yürekli, merhametsiz; bilgisiz, aptal, salak.”

Trabzon Maçka’da tespit edilen bu söz derleme sözlüğü'nde “ı” ile ahrıyan ‘merhametsiz’ şeklindedir. Kudret Emiroğlu’nun Trabzon-Maçka etimoloji sözlüğü’nde ve Tietze’de “i” ile geçer. Emiroğlu’na göre kelime Ahura Mazda’nın yarattığı ikiz ruhlardan yalanın, karanlığın ve ölümün yanında yer alan Ehrimen’den gelir.

Tietze Ahmet Caferoğlu’nu kaynak göstererek doğu karadeniz bölgesinde Ahriyan'ın ‘yerli ahalice kızılbaşlara verilen ad’ ve H. Zübeyr Koşay ve O. Aydın’a dayanarak da Ahran’ın ‘Karadeniz bölgesinde Çepnilerin kendilerinden olmayanlara verdikleri isim, yabancı, dönme’ olduğunu belirtir.

Tietze’ye göre bu kelime yunanca ahrianis (axriánis) ‘aşağılık, iğrenç; dili rumca olan müslüman, türk veya bulgar’ kelimesinden gelir. yine Tietze’nin verdiği bilgilere göre rusça ohreyan ‘tembel, kaba insan’ ve Bulgarca Ahryanin ‘orta rodoplarda yaşayan pomak (dili bulgarca olan müslüman)’ anlamındadır.

Balkanlardan Karadeniz’e, Çepnilerden Pomaklara, Türklerden, Rumlarla Bulgarlara, Zerdüştlerden Müslümanlara, KızılbaÅŸlardan Sünnilere kadar bütün bir “mozaik”in yükünü sırtında taşıyan yorgun bir kelime ahriyan.   (acemkasiyan, 12.11.2009)

2.   Sözlükte hiçbirÅŸeyin gerçek olmadığından hareketle kendi gerçeÄŸimizi uydurmaya giriÅŸir ve Ehrimen'den geldiÄŸini kabul edersek, baÅŸdöndürücü bir insan yolculuÄŸu bizi beklemektedir. Öncelikle Ermeniler M.S. IV. yy'da hıristiyanlığı kabul eden ilk millet olmadan önce içinde bulundukları Ä°ran uygarlığının etkisiyle Ahura Mazda inanışından etkilenmiÅŸ durumdaydılar. M.S. VII ve VIII. yy'larda DoÄŸu Anadolu'da yerleÅŸik -ağırlıkla Ermeni- kimi hıristiyan topluluklar arasında pavlikyan inancı diye bir heteredoks hıristiyan inancı yerleÅŸmeye baÅŸladı. Bu inanç iyi-kötü ayrımında dualist bir dünya görüşü savlıyordu. Dünyanın kötü olduÄŸunu ve ÅŸeytanın bu dünyayı yarattığını ileri süren bu inanç, bir anlamda ehrimen'i tekrar sahalara döndürmüş oluyordu.

Tabii gerçek inancın koruyucusu Bizans devleti buna müsaade edemezdi. Bölgeye giren imparatorluk orduları bir kısım pavlikyanı öldürürken bir kısmı çevre bölgelere bu arada Karadeniz'e kaçtı. Egemen inanç bağlılarınca, bu heteredoks mezhep bağlılarının yabancı ilan edilmesinde ve sözcüğün sonraki yerleşik çepnilerce yine kendilerinden olmayan, hatta yine heteredoks bir inanç olan kızılbaşlıkla eşanlam oluşturarak miras alınmasında bir sorun görünmüyor. Bu kızılbaşlık meselesi diğer yoldan da karşımıza gelecek.

3.   Åžimdi Bizans nasıl ana akımı koruyucu bir geleneÄŸin temsilcisi ise, bu koruma uÄŸruna sonradan tekrarlanacak yöntemlerinde uygulayıcısıydı. Pavlikyanların hala kendi görüşlerinde direnmeleri üzerine, imparatorlar daha sonradan Osmanlıların Karamanlara, Türkiye cumhuriyetinin Dersim'e yapacağı gibi pavlikyan nüfusla iskan edilmiÅŸ bölgelere girip ölüm saçmanın yanında ciddi bir nüfusu da Balkanlar'a iskan ettiler. IX ve X. yy'larda DoÄŸu Anadolu civarından kaldırılan pavlikyanlar, Balkanlarda yayılan slav nüfusa karşı ÅŸimdiki Bulgaristan topraklarına yerleÅŸtirildiler. Burada zaten yerleÅŸik kimi baÅŸka heteredoks inançlılarla karışarak Bogomil mezhebi diye yeni bir mezhebe dönüştüler. Balkanları Osmanlı fethettiÄŸinde Bulgaristan Bogomilleri islama ihtida ederken en kolay, en rahat edebilecekleri heteredoks mezhepleri seçtiler. DiÄŸer ortodoks islam inanlıları tarafından kızılbaÅŸ olarak adlandırıldılar ve yine etnik kimlik olarak ise bu karışık kütleye Pomak denilmeye baÅŸlandı.

Ahriyan sadece mozaikin yükünü taşımıyor. Neredeyse ikibin yıllardır insanları da kıtadan kıtaya taşıyor sırtında. Ahriyan hem doÄŸuda hem batıda KızılbaÅŸ, yabancı veya öteki olarak adlandırılmış ya, hani zaten dualist görüşten beslendiÄŸine göre bu biz ve ötekilerde bir ironi mi gizli acaba. kelimenin ilk anlamları olarak telaffuz edilen o kötü anlamlar bu insanların tarih boyunca öteki kaldığı akla gelince hiç ÅŸaşırtıcı gelmiyor.  (ebedi olur, 12.11.2009 )  

bogutevolu:
Sample artıcles from özhan öztürk's  encyclopaedıa of black sea

AHRÄ°YAN

1.n. oppressive,heartless;ahriyan DC.33 ;ahriyan “strange,bad,ugly(his behaviour was too bad...) (her dress is too ugly)BY 259(Trabzon)
2.n. name of people from Tonya and Besikdüzü which was given by Salpazarı Cepnis ;ahrayn (Salpazarı) ;ahiryan “not Cepni” AKC 161; ahrayan (Salpazarı Akciris) ; axriyan “the name of native redheads” AC 305(Vakfıkebir)

*Name of people from Tonya and Beshikdüzü (Trabzon) which was given by Salpazarı Turkomans. It means native (Anatolian, Greek origin) or not Turkoman. It’s mean also“oppressive, heartless” in adjectival use.
*The ‘ahriyan’name of Muslims (Pomak) who live in the Balkans and speak Bulgarian (Menage,1969), given by Turkmens because they are not from Turk generation.There is a place called Ahriyan in Iskece city in West Trakya.
*In Ottoman language ahriyan means “valuable,beautiful clothe” OSM 18

*It derives from Persian word Ahura Mazda. It creates twin soul and one of this soul, Angra Mainyu chooses badness counsciousliy so he creates death. The main theme is the war between Angra Mainyu and Ahura Mazda in Zoroastran teology which is an antique Iran religion .In Sasanies times the common language was mid term Persian (Pahlavi) and Angra Mainyu was called ahriman in this language. At least after a thousand-year oral tradition ,in twenty one-part Avesta which was probably written in BC. 6 , ‘angra’ means enemy, sin, bad and ‘mainyu’( mainyêush, mainyô, mainyush, mainyû) means soul,invisibility,spiritual. Although it is used common ahriman forms in Anatolia,there appear to be uncommon ahriman forms in Salpazarı which has Alevilik (partisan of the caliph Ali) features.

Тоска:
Ahriyan tanımlaması güney rodoplarda bazen pomak tanımı ile birlikte ele alınmakta. Trakların isveç-norveç ve danimarka gibi ülkelerde yaşayan ariyan bir kavim olan vikinglerin torunları olduğu rivayet edilmekte. Acaba ahriyan tanımlaması rodopların esas sahibi olan traklara atfedilmiş bir tanımlamamı?

Pomak = Trak = Ahriyan = Viking ?

bogutevolu:
Cevap bekleyen sorular:

1-   Trabzon Tonya ve BeÅŸikdüzü yöresindeki yerli Rumlara Çepni Türkmenler tarafından verilen Ahriyan tanımlaması ile Bulgaristan Rodoplar bölgesindeki Pomaklara verilen Ahriyan tanımlaması arasında bir baÄŸlantı var mıdır ?  BaÄŸlantı varsa bunun tarihsel süreç içinde açıklaması nasıldır?
2-   Trabzon yöresindeki Çepniler ile Bulgaristan Rodop daÄŸlarındaki Çepintsi ve Çepino yer adları arasında bir baÄŸlantı olabilir mi? Çünkü Pomakların bir kısmı alevi olmasıyla Çepnilerin bir baÄŸlantısı var mıdır?
3-   Alevi olan Pomaklar Çepni Türk kökenli midir? Smolyan yöresindeki Alevi Pomaklar arasında bunu gösterir nitelikte dilsel ve kültürel kanıtlar var mıdır?
4-   Osmanlının Rumeli’ye yaptığı zorunlu iskanlar arasında Çepnilerin Rodoplara yerleÅŸtirildiÄŸine dair kaynaklar var mıdır?
5-   Ahriyan tanımlamasının ötekileÅŸtirme ve aÅŸağılama niteliÄŸi taşıması ile Pomak tanımlamasının da ötekileÅŸtirme ve aÅŸağılama niteliÄŸi taşıması bir tesadüf müdür?
6-   Ahriyan tanımı bir biçimde Çepniler tarafından Rodoplara taşınmış olabilir mi? Çünkü Pomak tanımının yaygınlaÅŸmasından önce Rodoplar bölgesindeki Slavca konuÅŸan müslümanları tanımlamak için Aren yada Ahriyan tanımı kullanılıyordu. Pomak tanımı 1830 yılında ortaya çıktığına göre Ahriyan tanımının ortaya çıkışının Çepnilerin bölgeye iskanı ardından Çepniler tarafından Slavca konuÅŸan Müslümanları tanımlamak için ortaya atılmış yada bir yerden taşınmış olabilir mi?
7-   Ahriyan tanımının Zerdüşt dinin kötülük tanrısı Ahura Mazda yada Ehrimen’e dayanmakta ise Anadoluda Bizans döneminde ortaya çıkan Ermeni ağırlıklı Pavlikyan hareketine karşı Bizansın yürüttüğü kırım ve sürgün sonucu Pavlikyanlar Bulgaristana yerleÅŸtirilmiÅŸ ve burada bundan sonra Bogomilizm denen bir inanç türemiÅŸtir. Bu hareket klasik Ortodoks harekete göre sapkın kabul edilmekte olduÄŸundan Rodoplar bölgesindeki halkın bu nedenle başı resmi ortodoks mezhebi ile hiç hoÅŸ olmamıştır. Nitekim Osmanlının bölgeyi feth etmesinin ardından Rodoplar halkı aÅŸamalı olarak Müslüman olmuÅŸtur.  Bazılarına göre Pomakların kökeni bu teze göre Pavlikyan Ermeni kökenli olduÄŸu iddiasında gerçeklik payı var mıdır? 
8-   Bulgaristanda Ermeni kökenliler bugün yine ermeni olarak var olduÄŸu halde Pomakların ermeni kökenli olduÄŸu iddiasının gerçekçi olmadığı açık deÄŸil midir?
9-   Türklere ve Pomaklara kan kusturan Thodor Jivkov ermeni kökenli deÄŸil miydi? Pomaklar niye kendilerinin ermeni olduÄŸunu iddia etmiyor da diyaspora Ermenileri tarihsel verileri çarpıtıyor ?
10-   Pomaklara niye bu kadar fazla millet sahip çıkıyor. Sevdiklerinden mi yoksa yok saydığından mı? Türkler Pomakların bazen Kuman yada bazen Çepni Türkmen asıllı olduÄŸunu iddia ederken az çok bu tarihsel gerçeÄŸi abartıyorlar ? 
11-   Alevi olan Pomaklar bugün kendini yine Pomak bilmekte ve Pomakça konuÅŸmaktadırlar. Acaba Türkçeyi ve Türk kökenlerini mi unuttular ? Bunu gösteren veriler var mı?

Navigation

[0] Message Index

[#] Next page