** Önemli: Aşağıda alıntı yapılan makale sitemizin resmi görüşünü yansıtmamakla beraber sadece kaynak mahiyetinde yayınlanmaktadır!
ОткъÑи от "Българите мохамедани" на СтоÑн РайчевÑки
Stoyan Raychevski’nin “Bulgar Muhammedileri†kitabından alıntılar
ÐÑколко откъÑа от книгата на СтоÑн РайчевÑки “Българите мохамедани†:
Stoyan Raychevski’nin “Bulgar Muhammedileri†kitabından birkaç alıntı:ПРЕДГОВОРКЪМ ПЪРВОТО ИЗДÐÐИЕ :
BİRİNCİ BASIM’A ÖNSÖZ:
Ðнализът върху вÑички доÑегашни изÑÐ»ÐµÐ´Ð²Ð°Ð½Ð¸Ñ Ð¿Ð¾ÐºÐ°Ð·Ð²Ð°, че българите мохамедани приемат иÑлÑма най-маÑово в периода 17-18 в. Причините за това Ñа различни. Имало е еÑтеÑтвено промÑна на вÑрата ÑÑŠÑ Ñилата на меча, но това не е единÑтвената и дори оÑновната причина за приемането на иÑлÑма. Като че ли най-голÑма Ñ€Ð¾Ð»Ñ Ð·Ð° този Ð¿Ñ€Ð¾Ñ†ÐµÑ Ðµ изиграла икономичеÑката принуда и изкушението от привилегиите и данъчните Ð¾Ð±Ð»ÐµÐºÑ‡ÐµÐ½Ð¸Ñ , получавани веднага Ñлед отказа от хриÑтиÑнÑката вÑра. ПоÑочва Ñе и още една причина за приемането на иÑлÑма от българите мохамедани като алчноÑтта на правоÑлавното гръцко духовенÑтво, конфликта на богомилите Ñ Ð¾Ñ€Ñ‚Ð¾Ð´Ð¾ÐºÑалната църква и др.
Şimdiye kadar yapılan tüm araştırmalar Bulgar Muhammedilerinin (Pomaklar) İslamiyet’i 17. - 18. asırlarda en yaygın biçimde kabul ettiğini gösteriyor. Bunun nedenleri farklıdır. Tabii ki kılıç gücü ile din değiştirme varmış, fakat bu tek sebep olmadığı gibi İslamiyet’in kabulü için temel neden bile değil. Bu süreçte en büyük rol ekonomik mecburiyet ve Hıristiyanlıktan vazgeçtikten hemen sonra tanınan ayrıcalıklar ve vergi kolaylıklarının oynadığı sanılıyor. İslamiyet’in kabulü için gösterilen bir başka sebep Rum Ortodoksların açgözlülüğü, inananların Ortodoks Kilisesi ile olan sürtüşmesi v.s.
Втора група научни изÑÐ»ÐµÐ´Ð²Ð°Ð½Ð¸Ñ Ð·Ð° българите мохамедани Ñа наÑочени към проучване на Ñ‚ÐµÑ…Ð½Ð¸Ñ Ñтаринен българÑки език, народни обичаи и традиционна култура, където Ñе откриват много Ñледи от предиÑлÑмÑÐºÐ¸Ñ Ð¿ÐµÑ€Ð¸Ð¾Ð´ и Ñ‚.нар. криптохриÑтиÑнÑтво. Ðе е за пренебрагване и една трета група Ð¿Ñ€Ð¾ÑƒÑ‡Ð²Ð°Ð½Ð¸Ñ Ð·Ð° българите мохамедани, коÑто разкрива общите родови корени, роднинÑките връзки или общото владеене на наÑледÑтвени имоти между българи мохамедани и българи хриÑтиÑни.
İkinci grup Bulgar Muhammedileri (Pomaklar) hakkındaki bilimsel araştırmalar onların eski Bulgarca dili, gelenekleri ve geleneksel kültürleri’ne yönelik ve bu araştırmalarda onların İslam öncesi olan kripto Hıristiyanlıktan çok sayıda izlerine rastlanıyor. Başka dikkate değer Bulgar Muhammedileri hakkında üçüncü araştırma Bulgar Muhammedileri ve Hıristiyan Bulgarların ortak soy kökenleri, akrabalık bağları veya ortak miras mülkiyetleri hakkında.
Ð’Ñички автори и изÑледователи от времето до 1878г. наричат езика на това мюÑюлманÑко наÑеление почти без изключение българÑки и по-Ñ€Ñдко – ÑлавÑнÑки. Ðе пропуÑкат да подчертаÑÑ‚, че българите мохамедани Ñа били по-рано хриÑтиÑни, Ñледите на което още можело да Ñе откриÑÑ‚ в техните обичаи, народни празници, родови и фамилни имена, в топонимиÑта и хидронимиÑта на Ñелищата им.
Tüm yazarlar ve araştırmacılar 1878 senesine kadar bu Müslüman halkın dilini neredeyse istisnasız Bulgarca ve çok nadir – Slav dili olarak nitelendiriyor. Bulgar Muhammedilerinin daha önce Hıristiyan olduklarını mutlaka belirtiyorlar ve bunun izleri hala onların geleneklerinde, halk bayramlarında, köken ve soyadlarında, köylerinin dağ ve dere isimlerinde bulunabiliyormuş.
Говорът на българите мохамедани, както показват Ñъвременните диалектоложки изÑледваниÑ, е запазил редица граматични и фонетични характериÑтики на ÑтаробългарÑÐºÐ¸Ñ ÐµÐ·Ð¸Ðº. Българите мохамедани в различните географÑки облаÑти говорÑÑ‚ на меÑтното българÑко наречие, еднакво Ñ Ñ‚Ð¾Ð²Ð° на тамошните българи хриÑтиÑни. Така че в диалектичеÑко отношение българите мохамедани от различните краища на българÑката етничеÑка Ñ‚ÐµÑ€Ð¸Ñ‚Ð¾Ñ€Ð¸Ñ Ð¿Ñ€Ð¸Ð½Ð°Ð´Ð»ÐµÐ¶Ð°Ñ‚ към различни диалектни групи. Ðаречието на родопÑките българите мохамедани например Ñледва да Ñе отнеÑе към рупÑките говори, на ловчанÑките помаци – към ловчанÑÐºÐ¸Ñ Ð¸Ð»Ð¸ тетевенÑÐºÐ¸Ñ Ð³Ð¾Ð²Ð¾Ñ€, на торбешите мърваците или миÑците – към западнобългарÑките или македонÑките говори. Говорът на българите мохамедани от различните българÑки краища не може да бъде Ñведен до един диалект или едно наречие, защото те говорÑÑ‚ на различни българÑки диалекти в завиÑимоÑÑ‚ от регионите, в които живеÑÑ‚ или откъдето произхождат.
Çağdaş diyalektolojik araştırmalar Bulgar Muhammedilerinin (Pomakların) konuşmalarının eski Bulgar dilinin gramer ve fonetik özelliklerini koruduğu görünmektedir. Değişik coğrafi bölgelerdeki Bulgar Muhammedileri oradaki Bulgar Hıristiyanları ile Bulgarca dilinin aynı şivesini kullandıkları görülmektedir. Şive yönünden değişik Bulgar etnik bölgelerindeki Bulgar Muhammedileri değişik şive gruplarına aittir. Rodoplu Bulgar Muhammedilerinin şivesi Rup konuşma grubuna aittir, Lovçalı Pomakların şivesi – Lovça veya Teteven lehçesine, torbeş mırvaklar veya miyakların şivesi – batı Bulgar veya Makedonca konuşma diline aittir. Bulgaristan’ın değişik bölgelerindeki Bulgar Muhammedilerinin konuşmaları tek şiveye indirgenemez, onlar yaşadıkları veya soylarının olduğu bölgelere göre değişiklik göstermektedir
По Ñъщата причина българите мохамедани не могат да бъдат обединени в културологично отношение в една етнокултурна или етнографÑка група, защото както езиково, така и Ñпоред народната Ñи култура те принадлежат към различни регионални групи, които ÑъответÑтват на характериÑтиките на меÑтното хриÑтиÑнÑко наÑеление. Това прави безпочвени вÑички уÑÐ¸Ð»Ð¸Ñ Ð´Ð° Ñе въведе в обръщение понÑтието “помашки етноÑâ€. Ðещо повече, ние нÑмаме оÑнование да говорим за “помашка етнографÑка групаâ€, защото българите мохамедани от различните краища на българÑката етничеÑка Ñ‚ÐµÑ€Ð¸Ñ‚Ð¾Ñ€Ð¸Ñ Ð¿Ñ€Ð¸Ð½Ð°Ð´Ð»ÐµÐ¶Ð°Ñ‚ към различни българÑки етнографÑки групи.
Aynı nedenlerle Bulgar Muhammedileri (Pomakları) etnik ve kültür anlamda da bir araya onamaz, onlar şive farklılıkları gibi, geleneksel yönden de bulundukları bölgelere göre farklılıklar göstermektedirler ve bu gelenekler o bölgedeki Hıristiyanların geleneklerinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Bu da “Pomak töresi†diye bir kavramın kullanılmasını anlamsız kılmaktadır. Dahası da biz “Etnik Pomak grubundan†söz edemeyiz, Bulgar Muhammedileri değişik Bulgar etnik bölgelerdeki Bulgar etnik gruplara aittir.
Като важен извод от внимателното проÑледÑване на вÑички пиÑмени извори за българите мохамедани Ñе налага конÑтатациÑта, че те нÑмат единно прозвище, название или Ñамоназвание. Ð’ различните географÑки региони, където Ñа техните Ñелища, те биват назовавани по различен начин. Ð’ родопите например те Ñа извеÑтни като “ахрÑниâ€, в ÐœÐ°ÐºÐµÐ´Ð¾Ð½Ð¸Ñ â€“ “торбешиâ€, “мърваци†и “миÑци†(поÑледните две Ñа Ð½Ð°Ð·Ð²Ð°Ð½Ð¸Ñ Ð¸ за българи хриÑтиÑни). Ðа Ñевер от Стара планина Ñ‚Ñхното Ñтаринно название и Ñамоназвание е “помациâ€. ПоÑтепенно това локално име Ñе пренаÑÑ Ð¿Ð¾ книжовен път и върху българите мохамедани на юг от Стара планина. Ðавлиза и в чуждата литература, но не уÑпÑва да Ñе наложи в говора на българите мохамедани от ТракиÑ, ÐœÐ°ÐºÐµÐ´Ð¾Ð½Ð¸Ñ Ð¸ ÐлбаниÑ, които не го възприемат като Ñамоназвание. КнижовниÑÑ‚ термин “българи мохамеданиâ€, ги поÑÑ‚Ð°Ð²Ñ Ð½Ð° едно равнище Ñ Ð´Ñ€ÑƒÐ³Ð¸Ñ‚Ðµ неправоÑлавни българи като българите католици и българите протеÑтанти. То ÑъхранÑва най-добре и верÑките им чувÑтва, без да ги разграничава по етничеÑки признаци от оÑтаналите българи. Използването на термина “българи мюÑюлмани†като опит за актуализиране и оÑъвременÑване не е Ñполучливото в ÑлучаÑ, защото то ги размива Ñред другите мюÑюлмани в БългариÑ.
Bulgar Muhammedileri hakkındaki tüm yazılı kaynaklarının dikkatli incelenmesinden çıkarılan sonuç onların tek isimlendirmeleri olmadığı. Onlar yerleÅŸim birimlerinin bulunduÄŸu deÄŸiÅŸik coÄŸrafi bölgelerde farklı olarak isimlendirilmektedirler. Rodoplarda onlar “ahryanlar†olarak bilinmektedirler, Makedonya da – “torbeÅŸâ€, “mırvaklar†ve “miyaklar†(son iki isimlendirme Bulgar Hıristiyanları için de kullanılmaktadır). Balkan SıradaÄŸların kuzeyinde onların eski isimlendirmeleri ve kendilerini tanımlamaları “Pomaklarâ€dır. Akabinde bu yerel isimlendirme yazı yolu ile Balkan SıradaÄŸların güneyine de yayılmaktadır. Yabancı edebiyata da girmektedir, fakat kendilerini bu ÅŸekilde tanımlamayı kabul etmeyen Trakya, Makedonya ve Arnavutluk’ta ikamet eden Bulgar Muhammedilerinin konuÅŸma diline girememektedir. “Bulgar Muhammedileri†yazılım terimi onları Bulgar Katolikleri veya Bulgar Protestanları ile aynı seviyeye getirmektedir. Bu onları diÄŸer Bulgarlardan etnik olarak ayırmadan dini duygularını da en iyi ÅŸekilde muhafaza etmektedir. ÇaÄŸdaÅŸlaÅŸtırmak ve faalleÅŸtirmek için “Bulgar Müslümanları†kavramını kullanmak onları Bulgaristan’da diÄŸer Müslümanların içinde erittiÄŸi için isabetli deÄŸil.
ПИСМЕÐИ СВЕДЕÐИЯ ЗРБЪЛГÐРИТЕ МОХÐМЕДÐÐИ ДО ВЪЗСТÐÐОВЯВÐÐЕТО ÐРБЪЛГÐРСКÐТРДЪРЖÐÐ’ÐОСТ (1878) :
BULGARİSTAN DEVLETİ’Nİ KURMADAN ÖNCESİNE(1878) KADAR BULGAR POMAKLARI HAKKINDA YAZILI BİLGİLER:
Ограничението на пиÑмените извори за българите мохамедани до възÑтановÑването на българÑката държава през 1878г. изключва вÑÑка възможноÑÑ‚ пиÑмените ÑÐ²ÐµÐ´ÐµÐ½Ð¸Ñ Ð´Ð° Ñа повлиÑни от нÑкакви конюктурни Ð²Ð½ÑƒÑˆÐµÐ½Ð¸Ñ Ð½Ð° българÑката държавна политика. Цитираните извори Ñа Ñъздадени преди ОÑвобождението на БългариÑ, когато българÑките земи Ñа били изцÑло подвлаÑтни на оÑманÑката админиÑтрациÑ.
Bulgaristan devleti’nin kurulduğu 1878 senesine kadar Bulgar Muhammedileri (Pomaklar) hakkındaki yazılı kaynaklar sınırlandırılmış oldukları için Bulgar devlet siyasetince şekillendirme açısından etkilenmesini imkansız kılmaktadır. Burada bahsedilen kaynaklar Bulgaristan’ın kurtuluş öncesinden, Bulgar topraklarının Osmanlı idaresi altında iken oluşturulmuştur.
ЧешкиÑÑ‚ ÑлавиÑÑ‚ П. Шафарик обнародва в Прага през 1842г. труда Ñи “СлавÑнÑки народопиÑâ€. Ð’ етничеÑка българÑката Ñ‚ÐµÑ€Ð¸Ñ‚Ð¾Ñ€Ð¸Ñ Ð¾Ñ‚ първата половина на 19в., коÑто Ñпоред него включва древна ÐœÐ¸Ð·Ð¸Ñ Ð¸ значителна чаÑÑ‚ от Ð¢Ñ€Ð°ÐºÐ¸Ñ Ð¸ ÐœÐ°ÐºÐµÐ´Ð¾Ð½Ð¸Ñ : “от уÑтието на Дунава или даже от Прут до ÑÐ°Ð¼Ð¸Ñ Ð¡Ð¾Ð»ÑƒÐ½ и КоÑтурÑкото езеро, а на ширина от Ð½Ð¾Ñ Ð–ÐµÐ»ÐµÐ·Ð½Ð¸Ðº на Черно Море – до Охрид, Горен Дебър и Черен Дринâ€, звучи “вÑе българÑка речâ€. Ðа ÑÑŠÑ‰Ð¸Ñ ÐµÐ·Ð¸Ðº говорÑÑ‚ и българите мохамедани, обитаващи както той отбелÑзва “околноÑтите на ДоÑпат, Ðеврокоп и Горен Вардарâ€. Шафарик Ñпециално отбелÑзва, че те не Ñа Ñтаро мюÑюлманÑко наÑеление, а новопомюÑюлманчени хриÑтиÑни, отказали Ñе от вÑрата Ñи поради “дълговременно притеÑнение, но пазещи, впрочем, и Ñега още Ñ€Ð¾Ð´Ð½Ð¸Ñ Ñи език.†Шафарик Ñъщо изброÑва Ñтотици имена на Ñтари и нови ÑлавÑнÑки племена и народи, дори и такива, които Ñамо веднъж Ñа Ñпоменати от нÑкакъв автор или в иÑторичеÑки извор и никъде в този дълъг азбучен ÑпиÑък той не е вмеÑтил българите мохамедани, защото никой тогава не ги е Ñчитал и възприемал като различен от българите етноÑ. (Стр 18)
Çek slavbilimci P. Shafarik 1842 senesi Prag’da “Slav halk yazılımı†isimli eserini yayımlamıştır. Ona göre 19.asrın birinci yarısında Bulgar etnik bölgesine Trakya ve Makedonya’dan önemli kısımlar ve tarihi Mizya’yı dahil ediyor: “Tuna deltasından, hatta Prut’tan Selanik’e ve Kostur gölüne kadar, enine ise Kara denizin Jeleznik burnundan – Ohri, Yukarı Debar ve Kara Drinâ€-e kadar hep “Bulgarca konuÅŸma duyuluyorâ€. “Dospat, Nevrekop, ve Yukarı Vardar†civarında ikamet eden Bulgar Muhammedileri de aynı dili konuÅŸmaktadır. Shafarik onların eski Müslüman olmadığını, “uzun süreli sıkıntılardan dolayı dinlerinden vazgeçmiÅŸ fakat hala ana dillerini muhafaza etmiş†yeni Ä°slamlaÅŸtırılan Hıristiyan olduklarını özellikle belirtmektedir. Shafarik yüzlerce eski ve yeni slav kavim ve halkların isimlerini saymaktadır, hatta bazıları herhangi bir yazar veya tarihi kaynak tarafından sadece bir kere anılmış olmasına raÄŸmen, bu uzun listeye Bulgar Muhammedilerini koymamış, o zamanlar kimse onları Bulgar etnik grubundan ayrı saymıyormuÅŸ. (18.sayfa)
През 1856г. французинът Еужен Пужан публикува в Париж ÑÐ²Ð¾Ñ Ñ‚Ñ€ÑƒÐ´ “ИкономичеÑки изÑÐ»ÐµÐ´Ð²Ð°Ð½Ð¸Ñ Ð²ÑŠÑ€Ñ…Ñƒ Ориента, финанÑите на ТурциÑâ€, където между другото той привежда данни и за Ð±Ñ€Ð¾Ñ Ð½Ð° българите от “гръцко вероизповедание†( за правоÑлавните българи), за българите католици и за българите мохамедани. Ð”Ð¾Ð±Ð°Ð²Ñ Ñъщо, че в околноÑтите на Ð¡Ð¾Ñ„Ð¸Ñ Ð¶Ð¸Ð²ÐµÐµÐ»Ð¸ “ренегати, познати под името помаци, които Ñа прегърнали иÑлÑма вÑледÑтвие на лошото им третиране от Ñтрана на Ñ‚ÐµÑ…Ð½Ð¸Ñ (гръцкиÑ) патриархâ€. Пужан отбелÑзва, че тези мюÑюлмани “говорÑÑ‚ българÑки†и Ñъблюдават “много тайни Ð¸Ð·Ð¿ÑŠÐ»Ð½ÐµÐ½Ð¸Ñ Ð½Ð° хриÑтиÑнÑки церемонииâ€. (Стр 25)
1856 yılında Fransız Eujen Pujan Paris’te “Orient’te iktisadi araştırmalar, Türkiye’nin mali durumu†adlı eserini yayımlamış ve arada “rum dinindeki†(Ortodoks) Bulgarlar, Katolik Bulgarlar ve Bulgar Muhammedileri sayısı hakkında bilgiler vermiş. İlaveten Sofya civarında “kendi (rum) patrikleri tarafından kötü muamele gördükleri için İslamiyet’e sarılan, Pomak adı ile tanımlanan dönenlerin†yaşadığını belirtmektedir. Pujan bu Müslümanların “Bulgarca konuştuklarını†ve “çok gizli Hıristiyan ayinleri uygulamalarını†gözettiklerini belirtmektedir. (25.sayfa)
1860г. - Стефан Веркович "Веда Словена – ОбрÑдни пеÑни от езичеÑко време, запазени в уÑтното предание на македоно-родопÑките българо-помаци". : “Има и доÑта Ñела Ñ Ð¿Ð¾Ñ‚ÑƒÑ€Ñ‡ÐµÐ½Ð¸ българи около Мелник и в Ð¢Ñ€Ð°ÐºÐ¸Ñ Ð¾ÐºÐ¾Ð»Ð¾ Енидже, КÑанти и Гюмюрджина. Те не знаÑÑ‚ друг език оÑвен ÑÐ²Ð¾Ñ Ð¼Ð°Ñ‚ÐµÑ€ÐµÐ½ българÑки.†Той подчертава изрично, че вÑички пеÑни от Веда Словена Ñа Ñъбрани от “уÑтата на помаци или мюÑюлманÑки българи и нито една от хриÑтиÑни†(Стр 31)
1860 – Stefan Verkoviç “Veda Slovena – Makedon-Rodoplu Bulgar-Pomaklarından Dinler öncesi zamanlardan sözel olarak ulaÅŸarak korunan töre ÅŸarkılarıâ€.: “ Menlik civarında ve Trakya’nın Enice, Ksanti ve Gümürcine civarlarında oldukça TürkleÅŸtirilmiÅŸ Bulgar köyleri var. Onlar ana dilleri olan Bulgarca’dan baÅŸka dil bilmemektedirler.†Veda Slovena’nın topladığı tüm ÅŸarkılarının “tamamını Pomaklardan veya Müslüman Bulgarların aÄŸzından ve hiçbir tane Hıristiyan’dan alınmadığını†özellikle belirtmektedir Stefan Verkoviç. (31.sayfa)
Ð’ доклад от 15 май 1864г. на Михаил ÐлекÑандрович Хитров, виÑш руÑки Ñановник, поет и конÑул в БитолÑ, до Евгени Петрович Ðовиков, дипломат и пиÑател, временно управлÑващ руÑкото конÑулÑтво в Цариград, отноÑно пътуването му из ÐœÐ°ÐºÐµÐ´Ð¾Ð½Ð¸Ñ Ð¾Ñ‚ Струмица до Ð‘Ð¸Ñ‚Ð¾Ð»Ñ Ñе Ñъобщава за Ñоциалното и икономичеÑко ÑÑŠÑтоÑние на меÑтното наÑеление, неговото вероизповедание и етничеÑка принадлежноÑÑ‚. “Тукашните мюÑюлмани – пише той – вÑички Ñа българи, приели нÑкога иÑлÑмаâ€. “Тиквешкото българÑко наречие е извеÑтно в цÑла МакедониÑ. Ð’ нихиите Тиквеш и МариховÑко мюÑюлманÑкото наÑеление Ñе ÑÑŠÑтои преимущеÑтвено от българи, преминали в иÑлÑма в началото на завоеваниÑта, но запазили до ден-днешен българÑÐºÐ¸Ñ Ñи говор и в голÑмата Ñи чаÑÑ‚ даже не знаÑÑ‚ да говорÑÑ‚ турÑкиâ€.
Bitolya konsulu, üst düzey Rus bürokrat ve ÅŸair Mikail Aleksandroviç Hitrov, 15.05.1864 tarihinde Rusya Ä°stanbul Konsolos Vekili, elçi ve yazar Evgeni Petroviç Novikov’a Makedonya’da Strumitsa’dan Bitola’ya kadar yaptığı yolculuk hakkında sunduÄŸu raporunda yöre halkının sosyal ve ekonomik durumu, dini ve töresel kimliÄŸi konularında bilgiler verilmektedir. “Buradaki Müslümanların tamamı bir zamanlar islamiyeti kabul etmiÅŸ Bulgarlardır.†– diye yazmış. “TikveÅŸ Bulgar ÅŸivesi tüm Makedonya’da bilinmektedir. TikveÅŸ ve Marihovo nahiyelerinde Müslüman halk çoÄŸunlukla iÅŸgallerin baÅŸlangıcında Ä°slamiyet’i kabul etmiÅŸ Bulgarlardan oluÅŸmaktadır, bu günlere kadar Bulgarca konuÅŸmalarını muhafaza etmiÅŸler ve büyük bir kısmı Türkçe konuÅŸmayı bilmezler.â€
Ð’ ÑтатиÑтико-икономичеÑÐºÐ¸Ñ Ð¾Ñ‡ÐµÑ€Ðº на Ð.Мошин “ПридунавÑка Ð‘ÑŠÐ»Ð³Ð°Ñ€Ð¸Ñ (ДунавÑкиÑÑ‚ вилает)â€, издаден в Санкт Петербург, наÑелението на ДунавÑÐºÐ¸Ñ Ð²Ð¸Ð»Ð°ÐµÑ‚ е разделено Ñпоред първото му официално преброÑване през 1865г. по “народноÑтен признакâ€, както Ñледва : “140 000 мюÑюлмани (турци, татари, цигани и д.Ñ€.) и 10 000 помаци (българи мохамедани). Дори и в тази официална ÑтатиÑтика българите мохамедани Ñа обоÑобени в отделна графа, отделени Ñа от вÑички оÑтанали мюÑюлмани. Те не Ñа включени в графата за българите, защото такава въобще нÑма по Ñилата на утвърдената практика в оÑманÑката админиÑÑ‚Ñ€Ð°Ñ†Ð¸Ñ Ð½Ð°Ñ€Ð¾Ð´Ð½Ð¾ÑтниÑÑ‚ признак да Ñе Ð¿Ð¾Ð´Ð¼ÐµÐ½Ñ Ñ Ñ€ÐµÐ»Ð¸Ð³Ð¸Ð¾Ð·Ð½Ð¸Ñ. Мошин поÑÑнÑва в очерка Ñи, че българите мохамедани – “помаци живе ÑÑ‚ около Плевен, Ловеч, ТатарпазарджишкиÑÑ‚ окръг и в Родопите.†(Стр 42)
Sankt Petersburg’da yayımlanan “Bulgaristan Tuna civarı (Tuna vilayeti)†isimli A. Moshin’in istatistik-iktisadi çalışmasında Tuna vilayeti’nin nüfusu ilk resmi sayımında “soy özelliklerine†göre şu şekilde belirtilmiş: “140 000 Müslüman (Türk, tatar, çingene v.b.) ve 10 000 Pomak (Bulgar Muhammedileri). Bu resmi istatistikte dahi Bulgar Muhammedileri diğer Müslümanlardan ayrı verilmiş. Onlar Bulgarların yanına iliştirilmemiş, soy kökeninin dini kökenle değiştirilmesi uygulamasının Osmanlı idaresinde yerleşmiş uygulama olması nedeniyle. Moshin çalışmasında “Bulgar Pomakları’nın Plevne, Lovça, Tatarpazarcık sancakları civarlarında ve Rodoplarda ikamet ettiklerini†açıklamaktadır. (42.sayfa)
Липранди – "ИзточниÑÑ‚ Ð²ÑŠÐ¿Ñ€Ð¾Ñ Ð¸ БългариÑ" (1868) – оÑновното наÑеление на Балканите, южно от Дунав Ñе ÑÑŠÑтоÑло от българите и Ñърбите в КнÑжеÑтво Ð¡ÑŠÑ€Ð±Ð¸Ñ Ð¸ ХърватиÑ. Ð’Ñред едните и другите имало повече или по-малко “отцепници, приели иÑлÑма или католицизмаâ€. “ÐаÑелението във ФилипополÑко и в планинÑка БългариÑ, наричана от европейците МакедонÑка Българицживеели повече от два и половина милиона българи и Ñамо около 100 000 турци (главно в градовете) и навÑÑкъде в планинÑка Ð‘ÑŠÐ»Ð³Ð°Ñ€Ð¸Ñ â€œÐ½Ñма друг език оÑвен българÑкиÑâ€.
Liprandi – “DoÄŸu sorunu ve Bulgaristan†(1868) – Tuna nehri güneyindeki Balkanların nüfusu temelde Bulgarlardan ve Sırbistan ve Hırvatistan PrensliÄŸi Sırplarından oluÅŸuyormuÅŸ. Bu nüfusların her birinde daha az veya daha çok “İslamiyet’i veya KatolikliÄŸi kabul etmiÅŸ ayrımcıların olduÄŸuâ€. “Filibe civarı ve Avrupalılar tarafından Makedon Bulgaristan’ı tabir edilen daÄŸlık Bulgaristan’da†iki buçuk milyon Bulgar’ın ve sadece 100 000 Türk’ün (ekseri ÅŸehirlerde) yaÅŸadığı ve daÄŸlık Bulgaristan’da “Bulgarca’dan baÅŸka dil olmadığı†belirtilmektedir.
Ðа народноÑÑ‚Ð½Ð¸Ñ ÑÑŠÑтав на наÑелението във ФилипополÑÐºÐ¸Ñ Ñанджак през Ñъщата 1868г, Ñе Ñпира и Ð. Обручев, който Ñлед като изброÑва във “Военно-ÑтатиÑтичеÑки Ñборник†оÑемте кази, от които Ñе ÑÑŠÑтои Ñанджакът, Ñъобщава, че неговото мюÑюлманÑко наÑеление е разÑеÑно в РодопÑките планини и Ñе ÑÑŠÑтои “преимущеÑтвено от помаци, Ñ‚.е. потурчили Ñе българи, Ñъхранили и доÑега ÑÐ²Ð¾Ñ Ñ€Ð¾Ð´ÐµÐ½ език, незнаещи нищо по турÑкиâ€. (Стр 45)
Aynı 1868 senesinde Filibe sancağı soy kökeni yapısına N. Obruchev de değiniyor ve “Askeri İstatistik Toplam Eserinde†bu sancağı oluşturan 8 kazasını sayarak bunların Müslüman nüfusunun Rodop dağlarında dağınık ikamet ettiğini ve “ekserisinin Pomaklardan, hiç Türkçe bilmeyen, şimdiye kadar ana dillerini muhafaza etmiş Türkleşmiş Bulgarlardan “ oluştuğunu belirtmektedir. (45. sayfa)
ДопиÑка до веÑтник “ДунавÑка зораâ€, изпратена от Търново на 25 юни 1868г., подпиÑана Ñ Ð¸Ð½Ð¸Ñ†Ð¸Ð°Ð»Ð° Ц. Ð¡ÑŠÑ‰Ð¸Ñ Ð¸Ð½Ð¸Ñ†Ð¸Ð°Ð» Ñрещаме и под доÑта Ñтатии и материали във веÑтниците “Свободаâ€, “Ðова Българици ÑпиÑание “Училищеâ€. : Българите мохамедани Ñе заÑÑгали и протеÑтирали, когато българите хриÑтиÑни Ñе обръщали към Ñ‚ÑÑ… на турÑки поради факта, че били мюÑюлмани. “Много пъти Ñъм чувал в Плевен да казват на Ð¾Ð½Ð¸Ñ Ð±ÑŠÐ»Ð³Ð°Ñ€Ð¸, които им говорÑÑ‚ турÑки : Ðбе, не ми говори Ñ‚Ð¾Ñ ÑвинÑки език, не знаеш ли че Ñъм помак? Вкъщи Ñи говорÑÑ‚ Ñамо на българÑки и жените им не Ñе криÑÑ‚. С една реч, те Ñа българи, Ñами Ñи го изповÑдват, че били потурчени нÑкое време наÑила. Ð’Ñрата приели, а езика турÑки умразили. ТурÑкото правителÑтво знае това добре и за да ги потурчи ÑъвÑем, взело е от 20-30 години наÑам да взима от вÑÑко Ñело млади момчета в духовните Ñи мохамеданÑки училища в Цариград, за да ги праща поÑле проповедници Ñред техните братÑ, защото изпращаните преди това ходжи – турци нÑмали уÑпех поради непознаването на езика. (Стр 46)
“Tuna gündoÄŸumu†gazetesine 25.06.18687 tarihinde Tırnova’dan C. isim kısaltması ile gönderilen yazı. Aynı isim kısaltmasına “Özgürlükâ€, “Yeni Bulgaristan†gazeteleri ve “Okul†dergisinde bir çok yazı ve makale altında da rastlıyoruz: Bulgar Muhammedileri kendilerine Bulgar Hıristiyanlarının Müslüman oldukları için Türkçe hitap ettiklerinde alınıyorlarmış ve tepki gösteriyorlarmış. “Çok defa Plevne’de kendilerine Türkçe hitap eden Bulgarlara: Bu hınzır dilini konuÅŸma bana, Pomak olduÄŸumu bilmez mi sin? gibi tepkilerini duydum. Evlerinde sadece Bulgarca konuÅŸurlar ve karıları saklanmaz. Bir sözle onlar Bulgar, zamanında zorla TürkleÅŸtirildiklerini kendileri itiraf ediyor. Dini kabul etmiÅŸler, Türk dilinden nefret etmiÅŸler. Türk idaresi bunu iyi biliyor ve onları iyice TürkleÅŸtirmek için son 20-30 yıldan beri Ä°stanbul’daki Dini (Ä°slam) okullara her köyden genç oÄŸlanlar alıp sonra onları kendi kardeÅŸlerinin arasına ibadet görevlileri olarak gönderiyormuÅŸ, daha önce gönderdikleri hocaların dillerini bilmediklerinden baÅŸarılı olamadıkları için. (sayfa 46)
Ðлберт Дюмон ''Балканът и ÐдриатичеÑко море, българите и албанците. СелÑкиÑÑ‚ живот, елинизмът и панÑлавизмът.'' (Париж, 1873). И планинÑките и полÑките мюÑюлмани в пловдивÑката Ð¿Ñ€Ð¾Ð²Ð¸Ð½Ñ†Ð¸Ñ Ñпроред него Ñа потомци на хриÑтиÑни, които Ñа приели мюÑюлманÑтвото по време на подчинението. ИÑтина е, че те ходÑÑ‚ в джамиÑ, но в ÑмеÑените Ñела те ÑподелÑÑ‚ Ñ Ñ…Ñ€Ð¸ÑтиÑните Ñъщите ÑуевериÑ, Ñъщите агиÑзми, вÑрват в Ñъщите моÑки. Повечето от Ñ‚ÑÑ… говорÑÑ‚ българÑки и ще Ñе върнат в правата Ñи вÑра ÑÑŠÑ Ñъщата леÑнина, Ñ ÐºÐ¾Ñто Ñа Ñ Ð¾Ñтавили. Те не разбират твърде корана и Евангелието. (Стр 66)
Albert Dümon “Balkanlar ve Adriyatik denizi, Bulgarlar ve Arnavutlar. Köy yaşamı, Helenizm ve Panslavizm.†(Paris, 1873). Filibe kırsalının dağlarında ve ovalarında ikamet eden Müslümanlar ona göre egemenlik yıllarında İslamiyet’i kabul etmiş Hıristiyanların evlatları. Onların cami’ye gittikleri doğru fakat karışık köylerde Hıristiyanlarla aynı batıl inançları, yazgıları paylaşmaktadırlar, aynı muskalara inanmaktadırlar. Onların büyük kısmı Bulgarca konuşmaktadır.
(Sayfa 66)
Бианкони издава 1875г. в Париж ''Ð•Ñ‚Ð½Ð¾Ð³Ñ€Ð°Ñ„Ð¸Ñ Ð¸ ÑтатиÑтика на ЕвропейÑка Ð¢ÑƒÑ€Ñ†Ð¸Ñ Ð¸ ГърциÑ'', коÑто Ñъдържа за наÑелението в ЕвропейÑка Ð¢ÑƒÑ€Ñ†Ð¸Ñ Ð¿Ð¾ народноÑти за периода 1872 – 1876г. Ð’ Ð½ÐµÑ Ðµ отбелÑзано, че Ñред мюÑюлманÑкото наÑеление не ЕвропейÑка Ð¢ÑƒÑ€Ñ†Ð¸Ñ Ð¸Ð¼Ð° ''140 000 българи, наречени помаци.'' (Стр 67)
Biankoni 1875 senesi Paris’te “Avrupa Türkiye’si ve Yunanistan’ın etnografi ve istatistikleri†çalışmasını yayımlamıştır. Bu çalışma Avrupa Türkiye’sinin 1872 – 1876 yıllarındaki soy kökenleri bilgilerini içermektedir. Bu eserde Avrupa Türkiye’sinin Müslümanları arasında “Pomak tabir edilen 140 000 Bulgar†bulunduğu belirtilmiştir. (Sayfa 67)
Ð¤ÐµÐ»Ð¸ÐºÑ ÐšÐ°Ð½Ð¸Ñ† (1875) - ''ДунавÑка Ð‘ÑŠÐ»Ð³Ð°Ñ€Ð¸Ñ Ð¸ БалканÑкиÑÑ‚ полуоÑтров. ИÑторичеÑки, географÑки и етнографÑки пътни Ð¿Ñ€Ð¾ÑƒÑ‡Ð²Ð°Ð½Ð¸Ñ Ð¾Ñ‚ годините 1860-1875'' : ''Ð’ÑÑка религиозна омраза е чужда на преминалите към мохамеданÑтвото българи, нÑÑÑкъде тези мюÑюлмани помаци живеÑÑ‚ в пълна Ñ…Ð°Ñ€Ð¼Ð¾Ð½Ð¸Ñ ÑÑŠÑ Ñвоите хриÑтиÑнÑки кръвни братÑ. Ðикъде не чух в меÑтата, където живеÑÑ‚ заедно, поне едно оплакване от нÑкаква враждебноÑÑ‚ едни ÑпрÑмо други. (Стр 70 )
Felix Kanitz (1875) – “Tuna civarı Bulgaristan ve Balkanlar yarımadası. 1860 – 1875 seneleri Tarihi, CoÄŸrafi ve Töregrafik yol araÅŸtırmalarıâ€: “İslamiyet’e geçen bu Bulgarlar dini düşmanlıktan uzaktırlar, yaÅŸadıkları her yerde bu Pomak Müslümanlar kendi kan kardeÅŸleri olan Hıristiyanlarla uyum içinde yaÅŸamaktadırlar. Beraber yaÅŸadıkları hiçbir yerde aralarında her hangi bir düşmanlık bulunduÄŸunu duymadım. (Sayfa 70)
КонÑтантин Иречек – 1876г. ''ИÑÑ‚Ð¾Ñ€Ð¸Ñ Ð½Ð° българите'', проÑледÑва драматичните за Ñъдбата на българÑките народи ÑÑŠÐ±Ð¸Ñ‚Ð¸Ñ Ñлед оÑманÑкото нашеÑтвие, когато много от болÑрите и меÑтната ариÑÑ‚Ð¾ÐºÑ€Ð°Ñ†Ð¸Ñ Ð¿Ñ€Ð¸ÐµÐ¼Ð°Ð»Ð¸ иÑлÑма, за да запазÑÑ‚ Ñвоите привилегии, а наÑелението в равнините бÑгало в планинÑките облаÑти, където оÑновавало нови Ñелища, за да Ñе Ñкрие от завоевателите и да Ñъхрани ÑвоÑта хриÑтиÑнÑка вÑра. Допълва, че много ''българи, оÑобено богомилите приели иÑлÑма и оÑобено около Ловеч околноÑтите вÑе още Ñа наÑелени Ñ Ñ‚Ð°ÐºÐ° наречените помаци, Ñ‚.е. българи мохамедани.'' (Стр 72)
Konstantin İreçek – 1876 senesi. “Bulgarların tarihi†adlı çalışmasında Osmanlı istilasından sonra Bulgar halklarının kaderi için dramatik olayları takip ediyor, o aralar bir çok üst düzey ve zengin tabaka kendi ayrıcalıklarını koruyabilmek için İslamiyet’i kabul etmiş, ovalardaki halk ise kendi Hıristiyanlık dinini koruyabilmek için dağlara kaçıp saklanıyormuş ve oralarda yeni köyler kuruyormuş. “Çok Bulgar, hele üst tabaka, İslamiyet’i kabul etmiş ve Lovça civarında hala Pomak veya Bulgar Muhammedileri diye adlandırılan halk yaşamaktadır†diye ilave ediyor. (Sayfa 72)
1878г. – Липранди, Ñпециално издадена в МоÑква ÑÑ‚Ð°Ñ‚Ð¸Ñ Ð·Ð° поддръжката, коÑто може да Ñе очаква от наÑелението на БългариÑ, заÑвÑва , че в ЕвропейÑка Ð¢ÑƒÑ€Ñ†Ð¸Ñ Ð¾Ñ‚ вÑичките 3 800 000 изповÑдващи мохамеданÑтвото, Ñамо 1 100 000 Ñа били оÑманлии, а оÑтаналите 2 700 000 – ÑлавÑни, приели мохамеданÑтвото. Същите миÑли развиват в ÑÐ²Ð¾Ñ Ð´Ð²ÑƒÑ‚Ð¾Ð¼ÐµÐ½ труд ''ИÑÑ‚Ð¾Ñ€Ð¸Ñ Ð½Ð° ÑлавÑнÑката литература'' авторите Пипин и СпаÑович, които Ñпоменават, че в ЕвропейÑка Ð¢ÑƒÑ€Ñ†Ð¸Ñ Ð¸Ð¼Ð° оÑвен правоÑлавните българи и българите католици още 250 хил. Потурчени българи мохамедани, така наречените помаци, запазили ÑÐ²Ð¾Ñ ÐµÐ·Ð¸Ðº. (Стр 75)
1878 senesi – Liprandi, Moskova’da yayımlanan Bulgaristan halkından beklenebilecek destek için yazdığı makalesinde Avrupa Türkiye’sinde bulunan 3 800 000 Müslüman’dan sadece 1 100 000’i Osmanlı kökenli bulunduğunu, diğer 2 700 000’i İslamiyet’i kabul etmiş Slavlar olduğunu yazmış. Pipin ve Spasoviç isimli yazarlar da “Slav edebiyat tarihi†isimli iki ciltlik çalışmalarında aynı düşünceleri paylaşıyorlar ve Avrupa Türkiye’sinde Ortodoks Slav Bulgarlarından başka 250 000 Katolik Bulgar’ın da bulunduğunu belirtiyorlar. Türkleştirilmiş Bulgar Muhammedileri veya Pomak diye adlandırılan halk kendi anadillerini muhafaza etmişler. (Sayfa 75)
1878 - Убичини в ÑтудиÑта му за Източна РумелиÑ, отпечатана Ñлед БерлинÑÐºÐ¸Ñ ÐºÐ¾Ð½Ð³Ñ€ÐµÑ Ð² парижкото СпиÑание за Ð³ÐµÐ¾Ð³Ñ€Ð°Ñ„Ð¸Ñ : ''Както има българи хриÑтиÑни, така има и българи мохамедани. Помохамеданчени не както Ñа поÑтъпили боÑненÑките бейове Ñлед завладÑването на Ñтраната им в Ñтремежа за гоÑподарÑтво и от привързаноÑÑ‚ към феодалните им привилегии, а Ñлед повече от цÑл век, към 1495г., за да Ñе избавÑÑ‚ от гнета на ортдокÑÐ°Ð»Ð½Ð¸Ñ ÐºÐ»Ð¸Ñ€. ТÑÑ… ги определÑÑ‚, а и Ñамите те Ñе определÑÑ‚ Ñ Ð¸Ð¼ÐµÑ‚Ð¾ помаци. Помакът, Ñтанал мюÑюлманин, Ñе различава напълно от оÑманлиÑта. Той изобщо не е забравил българÑÐºÐ¸Ñ Ñи произход и гордо парадира Ñ Ð½ÐµÐ³Ð¾.Съхранил е по-голÑмата чаÑÑ‚ от обичаите и ритуалите и ÑуевериÑта на Ñвоите хриÑтиÑнÑки предци; призовава както оÑтаналите българи Ñв. Георги, Ñв. Димитър и Ñв. Ðикола, почита Ñъщите аÑзма, вÑрва в Ñъщите талиÑмани. Езикът, на който говори той, е един от най-чиÑтите българÑки диалекти и именно той е предоÑтавил на Ð¸Ð·Ð´Ð°Ñ‚ÐµÐ»Ñ Ð½Ð° ''РодопÑки пеÑни'' – Веркович, най-добрата чаÑÑ‚ от ÑвоÑта народна поезиÑ. (Стр 77)
1878 – Ubiçini, DoÄŸu Rumeli için yazdığı ve Berlin Kongresinden sonra Paris CoÄŸrafya dergisinde yayımlanan makalesinde: “Bulgar Hıristiyan’ı olduÄŸu gibi Bulgar Muhammedileri de var. Onlar Bosnalı beylerin yaptığı gibi feodal ayrıcalıklarına baÄŸlılıktan ve hükümdarlığa ulaÅŸmak amacı ile ülkelerini iÅŸgalden sonra deÄŸil, neredeyse bir asır sonra 1495 senesine doÄŸru Ortodoks yönetiminin hışmından kurtulmak için. Onları, kendilerinin de benimsediÄŸi Pomak adıyla tanımlıyorlar. Müslüman olmuÅŸ olan Pomak Osmanlıdan çok farklıdır. bulgarlar ile aynı yazıtları saymakta ve aynı tılsımlara inanmaktadır. KonuÅŸtuÄŸu dil en temiz Bulgar ÅŸivesidir ve onlar (Pomaklar) “Rodop ÅŸarkılarıâ€-nın sahibi Verkoviç’e halk ÅŸarkılarının en iyi bölümünü sunmuÅŸtur. (Sayfa 77)